(Umbundu) Tusokololi: TUPOKIWA, ALE SYO, KOLONEKE VYEKAMBO?
Vakwetu, tambuli ovilamo vyetuyu vyukamba kwenda ongeva. Kalungi!
Tulisanga vali locimahõ cokuvangulapo kovituwa vyetu vyutundasyahunlu, ndowíñi wepata lyovimbundu, esinlã lya va Bantu. “Okupoka” calomboloka okupongiya okavinomanoma kokulya eci tutambula akombe. Nda ocisangwa, nda osanji, vyosi ño vina okuti tupongiya oco tulekisa ungavi kwava veyila ovokombe, cityama kokupoka.
Awiñi owo awiñi vakwete okavituwa okuti citava kalitepa naito, pwãi ungavi watanda ko. Akulu vapopya vati “ukombe elende, ndopo yaco lipita”; nda wotata lãnvi, onduko yove yikayevalisiwa lovinja ka vyaposokele. Twakulihã okuti casyata vo osanji okutelekiwa okuti vyosi olonepa vyenda komesa. Ukombe eye onõlamo evi vikola. Haimolumwe, ofetikila vokuvenja vetiyela, okutala nda olonepa vyosanji vyaswapo, ndeci: utima, ovãlã, olongonjo, pamwe evava, utwe, ocikalo, ukutu, uhunyunyu. Omo okuti ka cakulihinlwe nda ukombe okasilapo vakwavo, vyakwavo olombelela vipongiyiwa vo, ndeci ocipoke ale amenlã.
Ociholo eci ndeti cikisika akulu okulonga omãlã vavo, omo okuti ha lonjanja vyalwa ko okuti ocinyama cipondiwa ndombelela yeteku vonjo, osimbu okuti esolo lyositu komãlã ka lipwi. Nda ka lyavalombolwilwe esesamenlõ ale omoko yukombe, cikoka veya vapopya ale valekisa ocituwa cenyeño, ciya cilinga ndocinja cinvi.
Ocili okuti omwenyo wovolupale watinlã. Olusapo walinga ati, “ohombo yilya opapelo, omunu olya olombongo”. Olonjanja vyalwa okuti omanu vapitinla petosi lyokutenda teke la teke oloneka vyosema vikasi pohuta. Ha coko pwãi utundasyahunlu wetu tulinga epata lyolongunja, lyokufuka ovinyama, ale lyakongo. Wapopya walinga ati “casupa oco catenlã”. Wakwavo wavokiya okuti “nda cipwa cipwe, ocipa ha nanga ko”.
Ove enda ovokombe kovaimbo tê okwata uloño, omo okuti omanu vatunga pamosi, osimbu okuti njo la njo wiya otelinsa ocikele cokupoka. Tusokololi ndamupi ove ocipanga nda olonjo cisoka vitãlõ vyakupondela osanji. Osapi yondaka yeyi okuti elonga olyo elonga likwete okumahiwã, kavela ño nda walyako kamwe-kamwe.
Kulima wa 2005, ndatenlã okwenda kwalunda vo ko Sambu, vimbo lyo Cikala Colohanga, vocivanja co Wambu. Twakala endo lyapulisi vo cisoko co Save the Children, okulavulula omãlã volosiwe kwenda usuke, vana vamãla okutyuka kofeka yo Zambia. Owiñi owo watambowaile ekwatiso lyo PAM (Programa Alimentar Mundial), pwãi kovaso yaco ocisoko oco ndoto co ONU ceya okweca mo.
Ekisika twatambula kovihandeleko vyo Save the Children lyokuti lacimwe ondinga upage yikatambula peka lyowiñi. Okutala ale ekalo lyusuke, lovo vo ava tweyila ka vakwete caco cokweca. Omãlã vakwatele anyamo vasoka eceya vayoka akala oco vatekule olonjali kwenda vainakulu yavo. Volosãi epandu, kwakala olonambi visoka ekwim le pandu vyoloñanã. Twakala ko osimanu, lokukulihinsa ekalo. Olonjanja vimwe twapitinlã petosi lyokupwenya aswenlenlã omo lyohali yolonyitiwe vyofeka yetu. Pwãi peteke lyokutundako, Soma watwavela olosanji vivali kwenda apako, ndeci olonjatona vivali vyocipoke kwenda okacitina. Kaliye tulinga ndati? Tutambula, ale syo?
Pokavindi, twapinga ukulu vendo lyetu oco alombolole okuti, catete, ohali yavo tuyiyevite kwenda ka tukwete utõi wokutambula. Cavali, tukwete ocihandeleko cokuti ka tweyilile ovokombe, tweyila upange, twalaika okufetiwa. Soma pwãi wakumbulula ati oco elamba! Lalimwe ekumbi omunu akatundile ovoko pimbo lyaye!
Ove umalehe weya ovokombe, kwenda okainda ungende vusitu, citava osumwisa Soma? Cilinga esunga, twakwata eci casupile po vohuta yetu, ndeci o lata ya senjele, o ngalate yo gasosa, olwoso, omasa, ulela wokutombeka, omongwa, onjapaum, ombisi yakukuta, kwenda vikwavo okavinomanoma kalolapo mwele, oco twava. Okucipanga oselo, mbi ndaño kolokwanja visoka ekwim kolohulukaim catenlã.
Ondaka tunõlã po yeyi okuti okupoka kutunda kuvakukululu yetu, yatyama kokulya okuti, nda ku kuli vovokombe, okwambata. Pwãi, kuli olonjanja vyokuti ukombe ka liyevite ciwa omo lyohali asanga peka lyongavi.
Gociante Patissa, Katombela, veteke lya 25 kosãi ya Kavambi Kanene, vulima wa 2013
---------------------------------------
(Português) oratura: ACEITAMOS “OKUPOKIWA”, OU NÃO, EM DIAS DE CARÊNCIA?
Companheiros, queiram aceitar nossas saudações de amizade e saudades.
Cá estamos de novo para abordar aspectos da nossa tradição oral, enquanto Ovimbundu, povos de raiz Bantu. O verbo “Okupoka” refere-se à preparação de bens alimentares para presentear visitas. Pode ser“ocisangwa” (ou quissângua, como mais facilmente poderá ser entendido), galinha, enfim, tudo aquilo com que mostramos hospitalidade, tem a ver com “okupoka” (dar) ou “okupokiwa” (receber).